Παλαιότερα, δεν ήταν αυτονόητο ότι τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην προστασία και τη φροντίδα. Χρειάστηκαν πολλοί αγώνες προκειμένου να τους αναγνωριστούν δικαιώματα. Αντίθετα με ό, τι πιθανόν πιστεύουν πολλοί, τα παιδιά δεν αποτελούν «προέκταση» του εαυτού των ενηλίκων, ούτε είναι «μικρογραφία» τους.
Τα παιδιά είναι ολοκληρωμένες οντότητες με δική τους προσωπικότητα κι έχουν κι αυτά δικαιώματα ανεξάρτητα από την εθνική ταυτότητα, τη θρησκεία, την καταγωγή, το χρώμα και το φύλο. Τα πρώιμα θεσμικά κείμενα για τα δικαιώματα του παιδιού παρουσιάζουν το παιδί ως ένα παθητικό ων που χρήζει προστασίας για να επιζήσει και όχι ως ένα αυτόνομο υποκείμενο δικαιωμάτων. Αντίθετα, η σύγχρονη εξέλιξη των δικαιωμάτων του παιδιού θέτει στο επίκεντρο την έννοια της αυτονομίας.
Η σύμβαση για τα δικαιώματα των παιδιών υπεγράφη το 1989 από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και έχει έως σήμερα επικυρωθεί από 193 κράτη, μεταξύ των οποίων βρίσκεται και η Ελλάδα. Η Χάρτα των δικαιωμάτων του παιδιού αναφέρει:
«Το παιδί θα απολαμβάνει όλα τα δικαιώματα χωρίς διάκριση φυλής, χρώματος, φύλου, γλώσσας, θρησκείας, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, εθνικής ή κοινωνικής καταγωγής, περιουσίας, οικογενειακής προέλευσης ή άλλης κοινωνικής θέσης του ίδιου του παιδιού ή της οικογενείας του» (σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, 1959)
Τα 54 άρθρα της σύμβασης των δικαιωμάτων καλύπτουν όλα τα δικαιώματα των παιδιών που χωρίζονται σε 4 τομείς: Δικαιώματα Επιβίωσης, Ανάπτυξης, Προστασίας και δικαιώματα συμμετοχής.
Τα δικαιώματα τα οποία έχουν κατοχυρωθεί στη συγκεκριμένη διεθνή συνθήκη είναι, μεταξύ άλλων:
- Κάθε παιδί πρέπει να αντιμετωπίζεται χωρίς διακρίσεις λόγω χρώματος, φύλου, γλώσσας κλπ.
- Σε όλους τους νόμους και τις δικαστικές αποφάσεις, η ευημερία του παιδιού έρχεται πρώτη.
- Κάθε παιδί έχει δικαίωμα στη ζωή και την επιβίωση. Το κράτος πρέπει να διασφαλίσει ότι τα παιδιά και οι νέοι μπορούν να αναπτυχθούν ικανοποιητικά.
- Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να ζει με τους γονείς του, εκτός από όταν πρέπει να προστατευτεί από αυτούς.
- Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του, και να συλλέγει και διαδίδει πληροφορίες μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Κάθε παιδί έχει, επίσης, την ευθύνη να εκφράζει τη γνώμη του με τέτοιο τρόπο που να σέβεται τα δικαιώματα των άλλων.
- Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να ασκεί ελεύθερα τη θρησκεία του, τη σκέψη και τη συνείδησή του.
- Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να μην παρεμβαίνει κανείς στην ιδιωτική του ζωή, την οικογένεια, την κατοικία ή την αλληλογραφία του, αλλά ούτε και να προσβάλλει κανείς ή να βλάψει την τιμή και την υπόληψή του.
- Κάθε κράτος πρέπει να διασφαλίσει ότι τα παιδιά έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες. Το κράτος έχει, επίσης, την υποχρέωση να προστατεύει τα παιδιά από τις επιζήμιες πληροφορίες.
- Το κράτος είναι υπεύθυνο για την προστασία του παιδιού από κακοποίηση από τους γονείς ή άλλους ανθρώπους.
- Κάθε παιδί που αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη χώρα του, που είναι πρόσφυγας και ζητά άσυλο, έχει δικαίωμα σε ειδική προστασία από το κράτος.
- Κάθε παιδί με αναπηρία έχει δικαίωμα σε ειδική μέριμνα και εκπαίδευση. Θα πρέπει να βοηθηθεί, ώστε να είναι ανεξάρτητο και να συμμετέχει ενεργά στις κοινότητές του.
- Κάθε παιδί έχει δικαίωμα σε ένα βιοτικό επίπεδο κατάλληλο για τη σωματική, πνευματική, ηθική και κοινωνική του ανάπτυξη και την καλύτερη δυνατή υγεία.
- Κάθε παιδί έχει δικαίωμα στην εκπαίδευση. Το κράτος έχει καθήκον να παρέχει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, δωρεάν και υποχρεωτική, και ομοίως να κάνει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση προσιτή σε όλα τα παιδιά και τους νέους. Το κράτος έχει την υποχρέωση να διασφαλίσει ότι τα παιδιά και οι νέοι αντιμετωπίζονται κατάλληλα στο σχολείο, και ότι δεν παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματά τους.
- Η σχολική εκπαίδευση θα πρέπει να αναπτύσσει την προσωπικότητα και τα ταλέντα του κάθε παιδιού, να προετοιμάσει κάθε παιδί για την ενήλικη ζωή και να ενθαρρύνει τα παιδιά να σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, καθώς και τους πολιτισμούς και τις αξίες, τις δικές τους και των άλλων.
- Κάθε παιδί που ανήκει σε μειονότητα έχει το δικαίωμα να μάθει και να ασκεί τη δική του κουλτούρα, θρησκεία και γλώσσα.
- Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα στην ανάπαυση και τον ελεύθερο χρόνο, στον οποίο μπορεί να παίξει και να συμμετέχει ελεύθερα στην πολιτιστική και καλλιτεχνική ζωή.
- Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να προστατεύεται από κάθε μορφή εκμετάλλευσης και εργασίας, που θα μπορούσαν να βλάψουν την εκπαίδευση ή την ανάπτυξή του.
- Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να προστατεύεται από την παραμέληση, τη σεξουαλική εκμετάλλευση, την κακοποίηση και από την πορνεία και την πορνογραφία.
- Κάθε παιδί έχει δικαίωμα στην προστασία από τα βασανιστήρια, την απάνθρωπη μεταχείριση ή τιμωρία, την παράνομη σύλληψη ή οποιαδήποτε άλλη μορφή βλάβης της προσωπικής του ελευθερίας.
- Κάθε παιδί που είναι θύμα ένοπλης σύγκρουσης, βασανιστηρίων, παραμέλησης ή εκμετάλλευσης έχει το δικαίωμα σε κατάλληλη φροντίδα για να μπορέσει να αποκατασταθεί, ψυχικά και σωματικά, και να ενταχθεί σε μια κοινότητα.
Η παγκόσμια ημέρα για τα δικαιώματα των παιδιών στις 20 Νοεμβρίου κάθε έτους έχει ως στόχο την υπενθύμιση της σημαντικότητας της προστασίας και της φροντίδας των παιδιών σε κάθε γωνιά της γης. Παρά τις προσπάθειες όλων αυτών των ετών, συνεχώς μαθαίνουμε για περιστατικά βίας και εκμετάλλευσης με αποδέκτες τα παιδιά.
Ακόμη και στις, κατά τ’ άλλα, αναπτυγμένες κοινωνίες της δύσης η σεξουαλική και σωματική κακοποίηση, η παιδική εργασία, αλλά και η περιθωριοποίηση προσφύγων και μεταναστών είναι καθημερινά δίπλα μας. Οι συναισθηματικές δυσκολίες των παιδιών και τα προβλήματα ψυχικής υγείας έχουν αυξηθεί ιδιαίτερα σε ένα οικογενειακό πλαίσιο που στερείται υποστήριξης και ενθάρρυνσης.
Παρά τα διεθνή κείμενα προστασίας των παιδιών, που σε πολλές χώρες αποτελούν κενό γράμμα, εκατομμύρια παιδιά εξακολουθούν να υποφέρουν από κατάφορη παραβίαση των δικαιωμάτων τους από γονείς, εκπαιδευτικούς και την κοινωνία ολόκληρη. Τα στοιχεία και οι αριθμοί των παιδιών που παραβιάζονται τα δικαιώματα τους είναι καταπέλτης στον εφησυχασμό της συνείδησης.
Αξίζει να επισημανθεί πως η παραβίαση των δικαιωμάτων των παιδιών έχει αποτέλεσμα όχι μόνο στην φυσική τους υπόσταση αλλά και την συναισθηματική τους ευεξία. Κάθε πληγή που προκάλεσε η συναισθηματική κακοποίηση των παιδιών, δεν επουλώνεται εύκολα στην παιδική ηλικία. Αντίθετα, τις περισσότερες φορές διαιωνίζεται και προκαλεί προβλήματα τόσο στην εφηβική όσο και την ενήλικη ζωή, επηρεάζοντας την αυτοεικόνα, την κοσμοθεωρία αλλά και τις σχέσεις του παιδιού με τους γύρω του, λόγω των εσωτερικών του αναπαραστάσεων.
Η κακοποίηση, η παραμέληση, η φτώχεια και η ανέχεια μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα ψυχικής υγείας, να υποβαθμίσει την μετέπειτα ζωή των ατόμων αλλά και των συνανθρώπων γύρω τους. Τα τραύματα που πολλές φορές δημιουργούνται, δεν βρίσκουν διέξοδο και δημιουργούν δυσκολίες καθ’ όλη την διάρκεια ζωής των ατόμων.
Ας μη μείνουμε τη φετινή παγκόσμια μέρα και πάλι στα λόγια! Ας είμαστε δίπλα στα παιδιά μας προσφέροντάς τους αγάπη, κατανόηση, υποστήριξη και αποδοχή! Ας είμαστε δίπλα σε όλα τα παιδιά με στόχο την υγιή και ολοκληρωμένη σωματική και ψυχική τους ανάπτυξη!
Οι ψυχολόγοι,
Μαλιούση Δήμητρα
Δημητρίου Μαρία
Αντλήθηκαν πληροφορίες από τις παρακάτω πηγές:
Η Σύμβαση του ΟΗΕ για τα δικαιώματα του παιδιού (20 Νοεμβρίου 1989) (2015) Living Democracy. Available at: https://www.living-democracy.com/el/textbooks/volume-5/part-3/documents-and-teaching-material-3
Unicef: https://www.unicef.org/greece